5 Maymun Deneyi

Kafese beş maymun koyarlar. Ortaya da bir merdiven konur ve tepesine de iple muz asılır. Her bir maymun merdivenleri çıkarak muzlara ulaşmak istediğinde dışarıdan üzerine soğuk su sıkılır. Her bir maymun aynı denemeyi yapar, buz gibi soğuk suyla ıslatılır.

Her maymun bir defa dener bunu. Bütün maymunlar bu denemeler sonunda sırılsıklam ıslanırlar. Üstelik buz gibi soğuk su sadece merdivene koşana değil, diğerlerinin de üstüne sıkılmaktadır. Bir süre sonra hangi maymun muzlara doğru hareketlenmek istese, onu diğer maymunlar engellemeye başlar. Su kapatılıp maymunlardan biri dışarı alınır, yerine yeni bir maymun konulur. İlk yaptığı iş, koşup muzlara ulaşmak için merdivene tırmanmak olur. Fakat diğer dört maymun buz gibi soğuk suyla ıslanmamak için buna izin vermezler ve yeni maymunu üstelik bir de hırpalarlar.

Daha sonra ıslanmış maymunlardan biri daha yeni bir maymunla değiştirilir. Ve o da merdivene ilk yaptığı atakta dayak yer. Bu maymunu en şiddetli ve istekli döven de biraz önce diğerleri tarafından engellenen ve ilk dayağı yiyen birinci yeni maymun olur.

Islak maymunlardan üçüncüsü de değiştirilir. Bu da ilk atağında diğerleri tarafından cezalandırılır. Diğer dört maymundan yeni gelen ikisinin en yeni gelen maymunu niye dövdükleri konusunda hiç bir fikirleri yoktur ama en iştahlı dövenler de onlardır. Sonra en baştaki ıslanan maymunların dördüncü ve beşincisi de yenileriyle değiştirilir. Ama tepelerinde o bir kangal muz hala asılı olduğu halde artık hiç biri merdivene yaklaşmamaktadır. Üstelik kafese sonradan konulan beş yeni maymun, kafesteki ilk beş maymun gibi soğuk suyla ıslatılmamaktadır. Muza ulaşmalarına için görünüşte bir mani yoktur ama birbirlerini engellemektedirler.

Buna organizasyonel negatif öğrenme denmektedir. Maymunlar ile insanlar arasında da büyük farklar olmadığını düşünürsek aslında toplumda çoğu durumda böyle bir engellenme ile karşılaştığımızı ve bu deney sebebiyle bu engellemelere neyin sebep olduğunu az çok anlayabiliyoruz.