Das Experiment

2 Yorum
Philip Zimbardo önderliğinde gerçekleştirilen ünlü Standford Hapishane Deneyi'nden sinemaya uyarlanan 2001 yapımı Das Experiment, gerek oyunculuk gerek senaryo gerekse de yakaladığı atmosfer bakımından Standford Hapishane Deneyi'nin hakkını vermeyi başarıyor.

1971 yılında, Zimbardo'nun başında bulunduğu bir grup araştırmacı, iktidar ilişkilerinin ve edinilmiş statülerin birey üzerindeki etkilerini incelemek için yetmiş beş kişi arasından rastgele seçilen yirmi dört lisans öğrencisini Stanford psikoloji binasının bodrum katındaki sahte hapishaneye yerleştirerek, bu öğrencilerin yarısının gardiyan diğer yarısınınsa mahkûm rolünü oynamasını istiyor.

Denekler, istedikleri zaman deneyi bırakabileceklerini bilmelerine rağmen, genel olarak kendilerine verilen rolü sonuna kadar üstlenmeyi seçiyorlar. Zimbardo altıncı günün sonunda deneyi bitirinceye dek, gardiyan rolünü üstlenenler, mahkumların kendi otoritelerini tanımaları için sadist bir boyuta varacak şekillerde şiddet uygulamaya; mahkum rolünü üstlenenler ise, baskı karşısında kendi hak ve özgürlüklerini elde etmek için uğraşırken duygusal olarak travma geçirmeye varana kadar çeşitli eğilimler gösteriyor.

Film, genel hatları bu şekilde olan deneyin içinde olmamızı ve toplumsal sınıflar ile iktidar kullanımı arasındaki ilişkinin boyutlarını minimal düzeyde dahi olsa görmemizi sağlamak açısından oldukça kayda değer bir işlev görüyor. Her ne kadar, özellikle filmin sonlarına doğru, deneyin etki ve sonuçları biraz 'köpürtülmüş' olsa da, bu abartının,  bilimsel bir deneyin beyaz perdeye aktarılması adına mazur görülebilecek bir boyutta kaldığı söylenebilir.

Michel Foucault'nun şu sözüyle ilintili olarak düşünülürse film ve deney, belki de birçok toplumsal sorunun kökenine ilişkin bir ipucu elde edilebilir: "Her nerede iktidar varsa, orada direniş vardır."

Hayyam

2 yorum:

  1. İnsanın basitlikten diktatörlüğe evrimleşmesini anlatan ilginç bir o kadar da etkileyici bir film

    YanıtlaSil
  2. Hatta bir yerde okumuştum. O dönem Zimbardo'nun sevgilisi psikoloji alanında yüksek lisans yapıyor ve bir gün deneyi izlemeye geliyor. Tabii ortamı ve olanları görünce şok oluyor, Zimbardo'ya deneyin kontrolden çıktığını ve artık durdurması gerektiğini söylüyor. Zimbardo tabii ki reddediyor "Çok önemli bilimsel bulgulara ulaşmak üzereyim, 'Güç'ün insanı nasıl değiştirdiğini görüyorum. Gardiyan rolü yapanlar kendilerini gerçekten gardiyan sanmaya başladılar." tarzı bir şey söylüyor. Sevgilisi de "Söylediklerin doğru ama sen de kendini hapishane müdür olarak görmeye başladın, deneyi bitirmeye gücün yetiyor fakat bitirmiyorsun." tarzı bir cevap veriyor ve o andan sonra Zimbardo düşünüp deneyi bitirme kararını veriyor:)

    YanıtlaSil