Ornitorenk'in Gen Haritası Çıkarıldı

Tıpkı bir ördek gibi gagası ve perdeli ayakları var, bir kuş veya sürüngen gibi yumurtluyor, aynı zamanda bir memeli gibi kürklü ve süt üretiyor. "Platipus" veya "gagalı memeli" isimleri ile de bilinen ornitorenk'in (Ornithorhynchus anatinus) genetik yapısı bu ilginç özellikleri ile bilim dünyasının merakını uyandırıyordu. Ve nihayet Washington Üniversitesi'nden genetikçi Wesley C. Warren liderliğindeki yaklaşık 100 bilim insanı tarafından gerçekleştirilen araştırma ile gen haritası çıkarıldı ve sonuçları Nature dergisinde yayımlandı. 8 ülkeden bilim insanlarını bir araya getiren bu proje Ulusal İnsan Genomu Araştırma Enstitüsü tarafından finanse ediliyor.

Avustralya'ya özgü olan bu hayvan o kadar tuhaf ki, 19. yüzyılda ilk örnekler Avrupa'ya gönderildiğinde bilim insanları bunun bir aldatmaca olduğunu, bir ördek gagasının kunduz benzeri bir hayvana dikildiğini düşünmüşlerdi. Her ne kadar farklı hayvan gruplarına ait özellikleri barındırıyor olsa da ornitorenk aslında bir yarı-deniz memelisi. Yavrularını emzirmesi ve kürkü onu memeliler şubesinin bir üyesi yapıyor. Ekidneler ile birlikte, memelilerin canlı doğum yapmak yerine yumurtlayan tek delikliler (monotrem) takımını oluşturuyorlar.

Bilindiği üzere memeliler sürüngenlerin evrim geçirmesi ile türemişlerdir. Tek deliklilerin ataları ise bu yolun henüz başlarında, 166 milyon yıl önce diğer memelilerden ayrıldılar. Böylece ornitorenk'in diğer memelilerde olmayan farklı özelliklere sahip olduğunu görüyoruz. Yukarıda saydığımız özellikleri yanında erkeklerinin arka ayaklarındaki zehirli mahmuz ile de diğer memelilerden ayrılıyor. Diğer ayrılıklar olarak farklı bir çene yapısını ve omuz çevresindeki farklı kemikleri sayabiliriz.

Farklı sınıflara ait özellikleri bünyesinde barındırması ile memeliler, sürüngenler ve kuşlar arasındaki evrimsel bağlantı araştırmalarının merkezi olan ornitorenk'in, bu araştırma ile diğer omurgalılara benzer olarak 18.500 adet geni olduğu tespit edildi. Genlerinin yüzde 82'sinin insan, fare, köpek gibi diğer memeliler ile ortak olduğu görüldü. Sürüngenlere benzeyen (yumurtlama, zehir üretimi) ve memelilere benzeyen (antibakteriyel proteinler ve emzirme) özelliklerine ait genler ayrı ayrı ortaya çıkarıldı. Sürpriz olan ise hassas koku alıcılarına ait genler bulunmasıydı.

Öncelikle sucul bir hayvan olan ornitorenk'in avını bulmak için gagasındaki elektrik alıcılarını kullandığı biliniyordu. Bu durumda yüksek koku alma yeteneğine ne gerek vardı? Bilim insanları bu koku alma yeteneğinin cinsel iletişim için kullanıldığını düşünüyorlar.

Araştırmacılar, ornitorenk'in gen haritasının çıkarılması ile -insan dahil olmak üzere- tüm memelilerin genlerinin işlevleri ve evrim süreçleri hakkında ipuçları sağlandığını belirtiyorlar. Elbette bu canlıyı "tuhaf" olarak tanımlarken yanılgıya düşmemek, tıpkı balıklara benzeyen (balina ve yunuslar) veya kuşlar gibi kanatları olan (yarasa) memelilerin varlığını da unutmamak gerekiyor.

Nature 453, 175-183 (8 May 2008)

Kaynak