Beynimiz ve Biz: Al Yazmalım, Selvi Boylum. Sevgi mi, Saygı mı, Güven mi?

SEVGİ, SAYGI ve GÜVEN. Biri olmadan diğerini anlamak mümkün değil, hepsinin yeri ayrı diye düşünürüz. Peki, zorunlu seçime bırakılsanız, uzun vadede hangisini seçersiniz? Veya hangi öncelikli bir sıralama yaparsınız? Peki bu seçim, bizim benlik algımızı da ortaya çıkartabilir mi? İlişkilerimizin profilini ve hatta kalitesini de ortaya koyabilir mi?

Evet, aslolan saygıdır. Sonra güven ve sevgi gelir. Sevgi dediğimiz kavram daha ilkeldir. Diğer bir ifade ile sevgi mekanizması akıl alanına ihtiyaç duymaz veya daha az duyar. Bunun daha öte örneği, aşktır. Her ne kadar aşk ile sevgi birbirinden farklı mekanizmalar gibi görünse de aşk, sevginin belli bir dönem için yoğunlaşmış ve akıl alanından uzaklaşmış halidir. Onun içindir ki "aşkın gözü kördür" denir. Bilgiyi yeterince işlemez. Bilgiyi işlemediğini de, aşk, bittiğinde karşı tarafta beğenmediğimiz tarafları görmeye başladığımızda anlarız. Beyinde bilgiyi işleyen kısım, alnımızın arkasındaki bölüm yani prefrontal korteks olup, aşk döneminde bu kısım nispeten bloke olur. Beynin aşk mekanizması ile ilgili ortadaki kısım, limbik sistem ise faaliyettedir.

Aşık olduğumuzda beynimiz, karşı tarafa ait bilgileri (huyu, davranışı, düşünceleri vb.) görmezden gelmeye çalışır. Duygusal beyin ile düşünen beynimiz arasındaki bilgi taşıyıcı olan sinyaller, aşk evresinde ortaya çıkan kimyasallar tarafından paralize (felç) edilir, beynin bilgi işleyen kısmı, alnımızın arkasındaki düşünen beyin (prefrontal korteks) ile bağlantıyı kesmeye yönelir. Çünkü beynin amacı, karşı tarafın iyi görünen taraflarını abartmak, kötü taraflarını örtmektir. İşte onun için aşkın gözü kördür denir.

Peki aşk bunu neden yapar? Mademki aşk denen bir mekanizma var, bu mekanizmanın bir görevi olmalıdır. Evet aşkın görevi, karşı cinse odaklanarak onunla beraber olmak yani üremeyi temel almaktır. İşte onun içindir ki, karşı tarafa ait diğer olumsuz olabilecek bilgileri görmezden gelir. Aksi halde beyin, kendi estetik değerlerine uymayan konularda seçicilik yapar ve âşık olunan kişiyi seçmezdi. Bu da çoğalma ihtimalini azaltır ve türümüzü tehlikeye sokardı. Ayrıca, aşk mekanizmasının ortalama üç aydan üç yıla kadar sürmesinin nedeni, erkeğin, çocuk doğduktan sonra, gerek anneyi gerekse çocuğu korumak ve onlara yiyecek bulma görevini üstlenmesini sağlamaktır. Dolayısıyla bu sürede (üç ay/üç yıl) çocuk nispeten büyümüş, annenin üzerindeki yükü azalmış ve anne, tek başına çocuğa bakabilir duruma gelmiştir.

Piyasada, aşkın mekanizması ve kimyasallarına ait birçok kitap bulmak mümkündür. Ancak aşkın mekanizmasını, sadece bugünün ürünü olarak düşünür ve bugünün mantığı ile anlatımda çelişkiler yakaladığımızı sanıp sorular sorarsak, bizi yanıltır. Aklımıza gelebilecek çelişki yaratabilecek bu türden soruları, daha düşünen beynimizin gelişmediği en az 350-500 bin yıl evveline ait zamanlara giderek sorarsak, düşüncelerimiz ve sorularımız anlam kazanır. Çünkü, aşkın mekanizması, bugünün bir fonksiyonu değildir.

Özetle, aşkın mekanizmasında beyin, olabildiğince bilgi işlemekten kaçınır. Keza sevgide de nispeten öyledir. Hatta zaman zaman koşulsuz sevgiden bahsederiz. Bunu demekle bile, bir itaat unsuru olduğunu yani koşul değişse bile yeni koşula ait bilginin duygusal beyin (limbik sistem) tarafından işlenmediğini Anlarız. Hâlbuki saygı kavramı ile beraber bilgi işlenmeye başlamıştır. Saygı, akla daha yakındır. Kesin bir itaatten çok, bilgiye dayalı, sebep sonuç ilişkilerine dayalı bir beyin çıktısı yani hüküm vardır. Dolayısıyla saygıda, karşı tarafla olan iletişimimiz hem duygu hem bilgiye dayanır. Yani saygı, sevgiye göre akıl alanına daha yakın olup sevgi ve aşk daha ilkeldir. Ancak, saygının içinde güven ve sevgi unsurları örtük olarak zaten vardır. Güven ve sevgi unsurlarını içinden çekip aldığımızda, saygı da örselenir.

Eğer, Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisine bakarsak bunu görmek mümkündür. Piramidin altında en ilkel duygular olarak yeme, içme, nefes alma gibi güdüler varken, piramidin yukarısına çıkıldıkça “kendini gerçekleştirme” denilen ve bilgiyi de içine alan bir kavrama erişiriz. Piramidin altına doğru gidildilçe, işlevler, akla gerek kalmadan, kendiliğinden gerçekleşir. Örnek olarak, acıktığımı belirleyen aklım değil, vucudumdaki fizyolojidir, keza, nefes almak için düşünmeye gerek yoktur, beyin sapımız bunu otomatik olarak yapar. Aynı piramitte sevgiye baktığımızda, saygı ve güvene göre daha aşağıda olduğunu görürüz. Zaten bu tablonun hazırlanmasındaki unsur da davranış ve tutumlarımıza neden olan argümanları en ilkelden, akıl alanına yakın olana doğru sıralamaktır.

Bu bilgi çerçevesinde özetlersek aslında "Al yazmalım" filminin finalinde herkesin hatta senaristinin bile düşündüğünün aksine ön plana çıkan sevgi değil, saygı ve güvendir. Eğer sevgi ön plana çıksaydı, kadın, çocuğun gerçek babasına dönerdi. Kadının aradığı, kendi benlik algısının kabul görüldüğü yani kendisine saygı duyulduğu ve de karşısındakine saygı duyduğu, kendisini güvende hissettiği ve de bunu sağlayacak kişiyle, güvendiği kişiyle beraber olmaktır. Kadın da öyle yapmıştır. Patolojiyi barındıran koşulsuz sevgi yerine, içinde saygı ve güvenin olduğu ortamı seçmiştir. Çünkü, bilgi devreye girmiş, o zamana kadar yaşadıklarını zihninde muhakeme etmiş, geçmiş dönemdeki yatırımlarının sevgi, saygı ve güven açısından değerlendirmiş, gelecekteki yaşamını anlamlandırmaya çalışmış böylece "emek" denilen unsur ortaya çıkmıştır. Halbuki sevgi ve aşk denilen kavramın bilgiyi daha doğrusu entelektüel bilgiyi işlemediğini veya saygı ve güvene göre daha az ihtiyaç duyduğunu zaten söylemiştik. Şu halde saygının akla daha yakın oluşu yani bilgiyi işleme kavramı ve keza emek denilen kavram ile bilgi bağlantısını birleştirdiğimizde, filmin finalindeki "sevgi emektir" cümlesi, yerini bulan bir cümle değildir. Filmin finalindeki “sevgi emektir” kavramını doğru olarak kabul etseydik, o zaman bu tanımı, aklı aşmış bir davranış yani "bağımlılık” olarak tanımlamamız gerekirdi. Önemli olan, bağımlılık değil, bağlılıktır.

Bağımlılıkta, kişi koşulsuz olarak karşı tarafa bağlanır ve itaat eder ve bir patolojidir. Hâlbuki bağlılıkta akıl alanı vardır. Bilgiyle bağlantısını kesmez. Diğer bir deyişle koşul değişince kişi durumu gözden geçirir. Şöyle ki, bir kişi sevdiği kişiye “bağımlı” ise karşı tarafın onu aldatması ile yine bağını koparmaz. Sevginin getirdiği patoloji kişinin kendi saygınlığının önüne geçmiştir. Halbuki bağımlı değil de “bağlı” olan bir kişide, saygı ve dolayısıyla bilgi işleme süreci devrededir. Kişi, kendi aldatılmışlığı konusunu gözden geçirir ve karşı tarafı ikaz eder. Koşul ne olursa olsun ortamı olduğu gibi kabul etmez. Nihayetinde, filmdeki “sevgi emek ister” cümlesi olsa olsa böyle bir emeğin devamında hastalıklı bir ilişkiye kapı açar yani bağımlılığa yol açar.

Yukarıda ifade edildiği gibi, aslolan saygı ve güvendir. Dolayısıyla bir kişiyi ister eş, ister arkadaş olarak sevelim, saygı ve güven unsurları mutlaka bu sevginin yanında bulunmalıdır. Böyle bir ilişkide saygı ve güvenden yoksunlaşmaya başlayan sevgi hastalıklı bir hal alır. Hatta bir müddet sonra sadece sevgiyi temel alan ilişkiyi fark eden karşı taraf, bu sevgiden doğan bağımlılığı görüp, kişiyi kullanmaya başlar ve böyle bir durumda saygısı kalmadığı gibi sevgisi de biter. İşin ilginç tarafı, karşı taraftaki sevginin bitmesinin nedeni akıl alanı değil, yine duygu alanıdır. Diğer tarafın devam eden sevgisi ise hastalıklıdır. Buna örnek olarak, kendisini o kadar dövdüğü halde, sevgilisinden ayrılmayan meşhur şarkıcı Rihanna'yı gösterebiliriz. (Sonradan ayrılmışlar ve tekrar barışmışlardır).

Bu nedenle filmde de kadın, kendi güven arayışı ve saygınlığı için sevdiği adama değil, kendisine ve çocuğu için daha saygın ve güvenli ortamı sağlayan kişiye dönmüştür.

Ancak şu da var ki, eğer akıl alanından fazla uzaklaşılırsa sevgi gibi saygı ve güven de patolojik yani
hastalıklı bir hal alabilir. Akıl alanından uzaklaşmış bir saygı, koşulsuz itaate götürür ki, bu durumda da kişi kendi aklını, saygı duyduğu kişi tarafından ipotek altına almış olur. Saygının itaate döndüğü veya kişinin kendisinin saygı olarak görüp hastalıklı bir hale gelip, kendi sahip olduğu bilgisini işlemediği (muhakeme yapmadığı) bir durum olarak da Hitler'e olan itaati gösterebiliriz. Bunun anlamı, bu tür patolojiler belli dönem için toplumsal olarak da yaşanabilir demektir. Günlük dilde kullanılan "kula kul olmak" ifadesi de burada yerini bulur. Çünkü burada da, kişi, kendi düşüncelerini ve sorumluluklarını itaat ettiği kişiye devretmiştir. Bir başka deyişle, kendisi adına karşısındakinin, itaat ettiği kişinin düşünmesi onun için en uygunudur. Böylece, o düşüncenin ortaya koyduğu sonucun sorumluluğunu da kendisi değil, karşısındaki (itaat ettiği kişi) yüklenmiş gibi hisseder. Kişinin kendisi adına düşünen odur ve dolayısıyla sorumluluk da onun olmalıdır. O sadece bir itaat edendir, bir takipçidir.

Erol